Μια παλιά βόλτα στην Άμφισσα

Οι περισσότεροι θα την ξέρουν την Άμφισσα από τις ελιές. Οι υπόλοιποι από τις πινακίδες, καθώς την προσπερνούν πηγαίνοντας στους Δελφούς, στην Αράχοβα, στην Ιτέα και το Γαλαξίδι. Οι λιγοστοί, οι ελάχιστοι τυχεροί ταξιδιώτες που θα έρθουν ως εδώ και θα χαθούν πεζοπορώντας στα δρομάκια της θα ανακαλύψουν μια από τις ομορφότερες κωμοπόλεις της Ρούμελης. Με πολλά γοητευτικά μυστικά.

Άμφισσα έλεγαν μια από τις πολλές ερωμένες του θεού Απόλλωνα, η οποία ήταν και εγγονή του θεού Αιόλου. Κατά τον Αριστοτέλη όμως η πόλη πήρε το όνομά της από τη συναρπαστική βουνίσια της γειτονιά καθώς «Άμφισσα ωνομάσθη δια το όρεσιν περιέχεσθαι». Και όχι άδικα δηλαδή αφού η πόλη βρίσκεται τριγυρισμένη από τις βουνοκορφές του Παρνασσού και τις απότομες ορθοπλαγιές της Γκιόνας. Στην αρχαία πόλη ζούσαν Οζολοί Λοκροί και εκείνη η αρχαία Άμφισσα βρισκόταν ακριβώς στη θέση της σημερινής. Η πόλη ήταν μεγάλη και ακμαία και στα χρόνια των μεγάλων αποικισμών –συγκεκριμένα το 673 π.Χ. . Αμφισσαίοι ταξιδιώτες ίδρυσαν τους Επιζεφύριους Λοκρούς στην Κάτω Ιταλία.

Όπως θα δείτε μπροστά στην πόλη και μέχρι την Ιτέα απλώνεται ένας υπέροχος στη θέα ασημοπράσινους ελαιώνας. Είναι το αρχαίο Κρισσαίο Πεδίο το οποίο έμελλε να είναι η καταστροφή της πόλης. Γιατί ανήκε στο Αμφικτιονικό Συνέδριο των Δελφών οπότε η καλλιέργεια των κτημάτων από τους Αμφισσαίους έγινε αιτία πολέμου. Και συγκεκριμένα του Γ’ Ιερού πολέμου, οπότε ο Μακεδόνας βασιλιάς Φίλιππος ήρθε το 338 π.Χ. και κατέσκαψε εκ θεμελίων την ωραία Άμφισσα.

Ο χρόνος όμως γιατρεύει κάθε καταστροφή. Έτσι η Άμφισσα ξαναχτίστηκε έγινε πρωτεύουσα των Οζολών Λοκρών τον 2ο π.Χ. αιώνα και μετά την ίδρυση τη Νικόπολης πολλοί Αιτωλοί προτίμησαν να μεταναστεύσουν στην Άμφισσα οπότε η πόλη μεγάλωσε πολύ και έγινε πανίσχυρη και πλούσια.

Ίσως θα έχετε ακούσει την Άμφισσα και ως Σάλωνα (εκ του δημοφιλούς άσματος που λέει πως «…στα Σάλωνα σφάζουν αρνιά και στο Χρυσό κριάρια…» και λοιπά δυσάρεστα για τα παλικάρια στην ποδιά της Μαρίας της Πενταγιώτισσας). Η πόλη ονομάστηκε Σάλωνα μάλλον από Δαλματούς (υπάρχει πόλη Σάλωνα και στη Δαλματία) οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην ερειπωμένη από τις επιδρομές περιοχή τον Μεσαίωνα.

Αργότερα οι Φράγκοι κτήτορες του τόπου ίδρυσαν τη βαρονία των Σαλώνων την οποία διοίκησαν οι Στρομονκούρτ για περίπου 100 χρόνια. Αργότερα ήρθαν στην Άμφισσα οι Καταλανοί. Και ύστερα ήρθαν οι μέλισσες. Δηλαδή οι Τούρκοι οι οποίοι στρογγυλοκάθισαν στα Σάλωνα για 460 χρόνια. Για την ακρίβεια μέχρι το Πάσχα του 1821, όταν οι ρουμελιώτες οπλαρχηγοί καταλαμβάνουν το Κάστρο των Σαλώνων  και κατασφάζουν όλους τους εκεί έγκλειστους Τούρκους. Εξάλλου από τα Σάλωνα είχε ξεκινήσει πριν λίγες ημέρες ολόκληρη η επανάσταση στη Ρούμελη με επικεφαλής τον Αθανάσιο Διάκο, τον Πανουργιά, τον Δυοβουνιώτη και τον Επίσκοπο Σαλώνων Ησαΐα.

Ωραίες και ηρωικές εποχές θα πείτε. Βεβαίως, αλλά καλύτερες εκείνες της ειρήνης. Μετά την απελευθέρωση η πόλη ακμάζει, τα οθωμανικά κτήρια (μεταξύ των οποίων και έξι τζαμιά) κατεδαφίζονται, ο σεισμός του 1870 ρημάζει πολλά παλιά σπίτια. Στη θέση τους χτίζονται θαυμάσια νεοκλασικά, υπέροχα αρχοντόσπιτα γύρω από άνετες πλατείες και κάτω από τη σκιά του πευκοφυτεμένου κάστρου. Πολλή από αυτή την γοητεία του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα διατηρήθηκε σχεδόν αναλλοίωτη στη σημερινή Άμφισσα: ανηφορικά δρομάκια, λιγοστά σκαλιά, σπαρμένα νεοκλασικά δίπατα με εκείνα τα φθαρμένα παστέλ της γλυκιάς παρακμής, με τα άψογα ακροκέραμα, τα στεφανωμένα με ανάγλυφα πορτοπαράθυρα, τις μικρές αυλές με τις πορτοκαλιές και τους δοξαστικούς φοίνικες. Και ανάμεσα τους μικρότερα φτωχικά σπιτάκια, γειτονιές των μαστόρων με πλινθόκτιστα εργαστήρια, τα τομαράδικα της Χάρμαινας, οι ωραίες εκκλησίες, τα κλαριά της ανθισμένης νεραντζιάς στην αυλή του ειρηνοδικείου, οι βρεγμένες πευκοβελόνες στα κυκλώπεια τείχη του κάστρου, σκόρπια ψηφιδωτά και αρχαία σπαράγματα δίπλα στα σχολεία με τα ονόματα των μεγάλων ανδρών της Άμφισσας, του Δελμούζου, του Γάτου, του Μαρκίδη.

Την επόμενη φορά που ο δρόμος θα σας φέρει προς την Αράχοβα, τους Δελφούς και το Γαλαξίδι αξίζει να κάνετε μια μικρή παράκαμψη προς την Άμφισσα. Και να ανακαλύψετε μια άλλη πόλη καλά φυλαγμένη μέσα στις αγκαλιές του Παρνασσού και τις Γκιόνας, φυλαγμένη από έναν ελαιώνα – αρχιπέλαγος με βραχονησίδες και υφάλους τις μυτερές κορυφές των κυπαρισσιών. 

 

Που βρίσκομαι;

Η Άμφισσα βρίσκεται πολύ κοντά στους διάσημους Δελφούς και στην Ιτέα. Ο καλύτερος και συντομότερος τρόπος να έρθετε εδώ είναι οδικώς μέσω Αράχωβας και Δελφών.