Προσκυνητές στη Λισό

Η ώρα που η Νότια Κρήτη σου μαρτυράει ένα μυστικό… Είναι ακριβώς  η ώρα που το μονοπάτι για την αρχαία Λισό αποκαλύπτει μπροστά στα μάτια σου την καταπράσινη κοιλάδα μπροστά στο Λιβυκό πέλαγος με τα αρχαία ξωκλήσια και τους μαρμαρένιους ναούς και τα σπασμένα κιονόκρανα. Και είσαι μόνος μέσα σε αυτή την ομορφιά. Σχεδόν όπως ο περιηγητής Robert Pashley που κοιμήθηκε εδώ το 1834… Μια ιστορία για ένα προσκύνημα στη Λισό και άλλη μια για είκοσι αγάλματα!

Ξεκινήσαμε με τον φωτογράφο μου από την Παλαιόχωρα. Απρίλης με λιακάδα. 

Ελαιώνες και φαράγγια τριγυρίζουν το τοπίο , ως το Προδρόμι που αφήνουμε την άσφαλτο και μπαίνουμε στη σκόνη που μυρίζει ζεστή πέτρα και γιδόμαλλο. Αφήνουμε το χωματόδρομο μπροστά σε ένα μαντρί και κατηφορίζουμε το απότομο μονοπάτι μέσα στους φλόμους και τις ανθισμένες φασκομηλιές. Μια ερημική παραλία εμφανίζεται μπροστά μας, με άσπρα βότσαλα και πράσινα νερά, και ένα απίθανο βυζαντινό εκκλησάκι της Παναγίας με αρχαία μάρμαρα στους τοίχους του. Κι άλλο ένα, του Αη Κυρκού, εξίσου ωραίο.

Όλη η καταπράσινη κοιλάδα που βγαίνει στη θάλασσα είναι ένα τεράστιος αρχαιολογικός χώρος. Δίπλα στην εράσμια γαληνή των χαρουπόδεντρων ο ήλιος του Λιβυκού ζεσταίνει τις πέτρες της αρχαίας Λισού. Η αρχαία πόλη πλούτισε και άκμασε – από τα χρόνια ων Δωριέων ως το Βυζάντιο – από το ψάρεμα και το εμπόριο και ήταν επίνειο της άλλης αρχαίας πόλης που υπήρχε ψηλότερα, της Ελύρου. Όμως αληθινή της φήμη και πλούτος ήταν το φημισμένο υδροθεραπευτήριο με το ιαματικό νερό και τον λαμπρό ναό του Ασκληπιού που είχε δημιουργηθεί δίπλα. Κρίμα που σήμερα δεν λειτουργεί… Θα μπορούσαμε κι εμείς να είχαμε έρθει για προσκύνημα και για την χάρη του θεού – θεραπευτή.

 Το πόσο σπουδαία ήταν η Λισός το αποδεικνύουν τα είκοσι αγάλματα – σε καμιά άλλη πόλη της Κρήτης εκτός από τη Γόρτυνα δεν βρέθηκαν τόσα γλυπτά! – που βρέθηκαν εδώ (εκτός των άλλων πλουσιότατων προσφορών). Ανάμεσα στα αγάλματα – που σήμερα βρίσκονται στο Αρχαιολογικό μουσείο Χανίων – υπήρχαν αγάλματα του Ασκληπιού, της Υγείας και του Πλούτωνα. 

Αυτά τα γλυπτά έχουν μια ωραία ιστορία. Δεν τα βρήκαν οι αρχαιολόγοι. Αυτοί έλειπαν από εδώ το 1957 όταν η Λισός ήταν βυθισμένη στο χώμα και τα πουρνάρια. Μόνο ένας βοσκός που έψαχνε να βρεί την αρχή της πηγής στην κοιλάδα, υπήρχε. Ο βοσκός σκάβοντας αντί για περισσότερο νερό βρήκε τα αγάλματα! Και ευτυχώς αντί να ψάξει για αγοραστή έψαξε για την αρχαιολογική υπηρεσία. Η οποία ήρθε και θαύμασε και ανέσκαψε και… τα υπόλοιπα είναι γνωστά.

Και έρημα όπως θα δείτε…

Η Λισός  ήταν μέλος του σημαντικού πολιτικού και οικονομικού συνασπισμού μεταξύ των πόλεων της περιοχής, της Υρτακίνας, της Ελύρου, της Συίας, της Τάρρας και της Ποικιλασού. Το Κοινό ήταν γνωστό  ως «Ομοσπονδία των Ορείων» και έκοβε και δικό του νόμισμα. Η πόλη είδε το Ασκληπιείο της να καταστρέφεται από σεισμό και η ίδια ισοπεδώθηκε από τους Σαρακηνούς.

Όταν έφτασε εδώ ο Pashley δεν υπήρχαν και πολλά λείψανα ορατά. μαζί με τη συνοδεία του κοιμήθηκαν στο ωραίο ξωκκλήσι του Αη Κυρκού που είναι χτισμένο από αρχαίο υλικό και στη θέση άλλου  παλαιοχριστιανικού ναού. Όπως ακριβώς και το ξωκλήσι της Παναγίας δηλαδή.

Φαντάζομαι ότι ο Pashley ίσως είδε σε καλύτερη μοίρα τις – φθαρμένες σήμερα – τοιχογραφίες του Αη Κυρκού μόλις άναψε το λυχνάρι του. Ακούω τη σιωπή σήμερα και τον ζηλεύω λίγο. Πως να ήταν τα χρώματα στους τοίχους? Πόσο καλός ήταν ο τεχνίτης που τις ζωγράφισε?

Καθόμαστε να σκουπίσουμε τον ιδρώτα πάνω στα σκαλοπάτια του ιερού κάποτε Ασκληπιείου με το ψηφιδωτό και τις πικροδάφνες. Ικέτες κι εμείς ήρθαμε να πιούμε από το θεραπευτικό νερό της πηγής που ακόμη τρέχει δίπλα. Ο άνεμος χαϊδεύει απαλά τις αγριελιές.

Μπαα, ο Ασκληπιός δεν θα ακούσει τις ικεσίες μας να κάνει πιο ξεκούραστο το μονοπάτι της επιστροφής. Το μόνο που του αφήσαμε φεύγοντας είναι πατημασιές στο μαλακό χώμα.

Ούτε ένα τόσο δα ανάθημα…

 

Που βρίσκομαι;

Στην αρχαία Λισό, ένα από τους πιο άγνωστους αρχαιολογικούς χώρους της νότιας Κρήτης. Για να φτάσετε στην Λισό μπορείτε να ξεκινήσετε από την Σούγια είτε δια θαλάσσης με καραβάκι (διάρκεια διαδρομής 20’) είτε περπατώντας μέσα από το καταπληκτικό φαράγγι της (πορεία 2 ωρών). Μπορείτε να έρθετε όπως εμείς ακολουθώντας τη διαδρομή Παλαιόχωρα–Άνυδροι–Προδρόμι– χωματόδρομος-μονοπάτι (όλα σηματοδοτημένα).