Γράμμα από το Γράμμο

 Το καλοκαίρι του 1999 πρωτοανέβηκα στο Γράμμο, στο μαγικό βουνό,στα ελληνοαλβανικά σύνορα. Πολύ μακριά από την Καστοριά και τη Φλώρινα, πολύ μακριά από τα μεγάλα χωριά του Βόιου, πολύ μακριά από ότι ήξερα ως τότε για τα ελληνικά βουνά, εκείνες οι διαδρομές μου τάραξαν τα σωθικά. Φορτισμένος από τις ιστορίες που άκουγα και αυτά που έζησα εκείνες τις ημέρες στο βουνό έγραψα ένα γράμμα σε μια φίλη που δεν το έστειλα ποτέ. Ένα γράμμα για ένα απόγευμα με ψιλόβροχο, Ιούλη στο βουνό. Στο Γράμμο….

Αγαπητή μου φίλη,

Γράφω από ένα βουνό γεμάτο αιματηρές μνήμες, που το διασχίζω με τη μοτοσικλέτα για ημέρες. Δεν ξέρω τι με ταράζει περισσότερο στο Γράμμο. Τα γεμάτα μυστήριο δάση του με τα μαυρόπευκα και τις οξιές? Τα παλιά ναρκοπέδια? Οι μυρωδιές της βροχής? Τα ρέματα του Αλιάκμονα με τα μεγάλα , λευκά μονόπετρα και τα πράσινα νερά? Μήπως οι ιστορίες που ακούω  στα χωριά ολόγυρα και που συχνά με κάνουν να μην κοιμάμαι τα βράδια? Είναι οι αχανείς χωματόδρομοι που περιπολούν οι συνοριοφύλακες και οι στρατός? Είναι ο φόβος?

Ο φόβος ?

Τώρα είναι Σάββατο απόγευμα και βρίσκομαι κάπου που υπήρχε ένα χωριό. Κάποτε υπήρχε ένα χωριό εδώ, το λέει και ο αρχαίος μου στρατιωτικός χάρτης. Δυσκολεύομαι να δω τα ερείπια του.  Τα έχει καταβροχθίσει το δάσος που κάλυψε με ένα πράσινο πέπλο όλο τον πόνο και τα λείψανα του εμφυλίου.

Βρήκα ένα βοσκό εδώ, έχει στήσει μια τέντα για τη βροχή και βολεύτηκα για λίγο. Έψησε καφέ και του έδωσα τσιγάρα από ένα πακέτο που έχω πάντα μαζί μου για τα κεράσματα. Μου είπε πολλές ιστορίες για τους βλάχους του Γράμμου, για τα χρόνια που το γάλα ήταν τόσο πολύ που έφτιαξαν δίκτυο με πήλινους σωλήνες και το κατέβαζαν στα χωριά και στο δρόμο. Μου έδειξε και ένα κομμάτι τέτοιου σωλήνα μάλιστα…

Δεν θέλω να σου γράψω για τη Γράμμοστα και τα άλλα βομβαρδισμένα χωριά του Γράμμου απόψε.  Δεν θέλω να σου διηγηθώ ματωμένες ιστορίες, εκτελέσεις και προδοσίες, μίσος και ατελείωτα δάκρυα.  Όχι απόψε… Το ψιλόβροχο γεμίζει με μουρμουρητά τη μοναξιά του βουνού, ομίχλες υψώνονται πάνω από τα λιβάδι με τις φτέρες και εγώ θέλω να σου μιλήσω για τέχνη…

 Παράξενο ε? Όχι δεν είναι… η ανάγκη είναι παράξενη: δεν θέλω να σου γράψω για το Γράμμο και τον εμφύλιο. Δεν είναι όμως παράξενο που το σκέφτομαι εδώ γιατί εδώ που κάθομαι τώρα και ακούω το ψιλόβροχο να λούζει τα θηριώδη μαυρόπευκα βρισκόταν κάποτε ένα από τα πιο ωραία βλαχοχώρια της δυτικής Μακεδονίας, το ξακουστό Ληνοτόπι, πατρίδα διάσημων ζωγράφων οι οποίοι ταξίδευαν και στόλιζαν με την τέχνη τους εκκλησίες και μοναστήρια στην Ήπειρο, Μακεδονία και Στερεά Ελλάδα. Αυτά τον 16^ο και 17^ο αιώνα.

Δεν ξέρουμε γι αυτούς παρά μερικά ονόματα τους, Νικόλαος, Κωνσταντίνος, Μιχαήλ, Γεώργιος «εκ χωρας Λινοτόπι», έτσι υπέγραφαν τα έργα τους….  Δεν ήταν διανοούμενοι , λόγιοι ή μεγάλοι μάστορες. Δεν είχαν σπουδές ή παιδεία από μεγάλα εργαστήρια. Ήταν αγρότες φτωχοί που αγαπούσαν πολύ την ζωγραφική.Κι αυτή τους η αγάπη μου αρέσει. Μου αρέσει να τη σκέφτομαι, εδώ στο άφαντο χωριό τους.

Μια αγάπη μεγάλη είχαν από τους παλιούς μάστορες: τον θρυλικό Φράγκο Κατελάνο, τον μεγάλο αγιογράφο της Κρητικής Σχολής τον οποίο οι Ληνοτοπίτες ζωγράφοι θαύμαζαν και με ανθίβολα προσπαθούσαν να μιμηθούν την τέχνη του.

Είναι ωραίο να σκέφτεσαι την ζωγραφική εδώ, μέσα σε αυτό το βουνό. Μέσα σε αυτό το βουνό…  Κι εγώ αυτό ακριβώς κάνω κρυμμένος στα λείψανα ενός αφανισμένου χωριού ζωγράφων, με αυτούς τους στοχασμούς για την ομορφιά παρηγοριέμαι. Σκέφτομαι πως έφτιαχναν τα χρώματά τους και τα πινέλα τους, από που έβρισκαν το χαρτί για να φτιάξουν τα ανθίβολα τους, πως έμπαιναν ξεσκούφωτοι στον γυμνό ναό και άρχιζαν σιγά σιγά να τον ντύνουν με την δική τους ναϊφ αλλά ειλικρινή τέχνη, και να ανθίζουν πάνω στον υγρό σοβά τα λουλούδια της δικής τους ευλάβειας, στον τοίχο του Αγίου Νικολάου Θωμάνου στην Καστοριά, στον Άγιο Δημήτριο στα Παλατίτσια , στο Άγιο Όρος, σε άλλες εκκλησιές, πλήθος ολόκληρο.

Και στον Άγιο Ζαχαρία…Το γλυκό αυτό μεταβυζαντινό εκκλησάκι , το χαμένο στα δάση με τις οξιές του Γράμμου, με την όμορφη αρχιτεκτονική… Πέρασα από εκεί το πρωί, το βρήκα με πολύ κόπο…το παλιό χωριό αφανισμένο για πάντα… Οι ζωγραφιές των Ληνοτοπιτών όμως στους τοίχους του ήταν μαυρισμένες, λιγο ξεχώρισα τα χρώματα τους αγαπητή μου. Με το φακό είδα τα χρυσά φωτοστέφανα και τους γαλανούς και πορφυρούς μανδύες, λίγο μόνο έφεξαν θαμπά μπρος στα μάτια μου…

Και μετά σκοτάδι…

Το ψιλόβροχο μάλλον δεν θα σταματήσει…Πέφτει και το βράδυ… Θα πρέπει να βρω καταφύγιο για τη νύχτα. Ο βοσκός ήδη με χαιρέτισε και πήγε να βρει το κοπάδι του. Η μοτοσικλέτα μου στάζει… Θα βάλω τα αδιάβροχα τώρα.  Οι μυρωδιές από τα δάση είναι ένα πυκνό, δριμύτατο μεθύσι, με τυλίγουν και με παρηγορούν για το μοναχικό μου βράδυ.

Αγαπητή μου σε αφήνω προσώρας. Σου στέλνω τους στοργικούς μου στοχασμούς από ένα αόρατο χωριό ζωγράφων-ποιητών. Αόρατο για πάντα… 

Στο βουνό Γράμμος

Ιούλιος 1999

Αντώνης