Ομιλείτε κουδαρίτικα;

Ο Πεντάλοφος, το χωριό που βρίσκεται στην άκρη του νομού Κοζάνης, είναι ένα από τα ομορφότερα χωριά της Ελλάδας. Γιατί ήταν για αιώνες (μαζί με το γειτονικό Βυθό) πατρίδα των πιο ξακουστών μαστόρων της πέτρας στα Βαλκάνια. Εδώ αντί για ιστορία ιδού δυο λόγια για τη γλώσσα τους. Ποια γλώσσα τους; Μα τα κουδαρίτικα…

Κάθομαι στην πλατεία του χωριού, απολαμβάνω τη χειμωνιάτικη λιακάδα και διαβάζω ένα σπάνιο μικρό βιβλιαράκι γι αυτούς τους εκπληκτικούς τεχνίτες.

 Αυτοδίδακτοι, ξεσκολισμένοι από το εμπειρικό «πολυτεχνείο» της Πίνδου, σπουδαγμένοι πάνω στη σταχτιά ψαμμιτική πέτρα του Πεντάλοφου – ο «μάρμαρος» τη λένε – , οι μαστόροι του Πενταλόφου, έχτισαν κυριολεκτικά τον κόσμο, ταξιδεύοντας μπουλούκια ολόκληρα με τα μουλάρια, υποτάσσοντας πέτρα και ξύλο σε μια αρμονία αξιοθαύμαστη ως σήμερα.  Κουβαλούσαν μια απόλυτα δική τους αίσθηση του ωραίου. Βλέπεις ένα τόξο, ένα πεζούλι στο πουθενά και λες γιατί το έκαναν. Μα υπάρχει λόγος. Γιατί ήταν ωραίο στο μάτι τους! Τα σπουδαιότερα έργα τους τα έκαναν μακριά από τον  Πεντάλοφο. Και πάντα σε τρία έδειχναν την τέχνη τους: σχολεία, γεφύρια εκκλησίες. Οι Ζουπανιώτες μάστορες (Ζουπάνι λέγαν παλιά τον Πεντάλοφο) έχτισαν σχεδόν παντού στα τουρκοκρατούμενα Βαλκάνια βουτηγμένοι σε μια ταπεινή ανωνυμία. Μόνο σε μια περιοχή έγραψαν επώνυμη την αρχιτεκτονική τους ιστορία και αυτή είναι το Πήλιο. Εκεί δημιούργησαν ο πρωτομάστορας Δήμος Ζηπανιώτης, εκεί ο Θόδωρος Ζουπανιώτης εκεί ο Μίλιος Ζουπανιοπολίτης, το καμάρι της λαϊκής λιθογλυπτικής. 

 Κουδαρίτικο Γλωσσάρι

Τα κουδαρίτικα είναι η ιδιαίτερη διάλεκτος με την οποία επικοινωνούσαν οι μαστόροι, στην ξενιτιά (κούδες ήταν οι μαστόροι…), για να μην καταλαβαίνουν οι άλλοι πράγματα που δεν έπρεπε να ακούσουν (σχόλια για τον νοικοκύρη και τη γυναίκα του, πειράγματα, κουτσομπολιά και λοιπά καλαμπούρια). Ήταν γλώσσα αυστηρά φτιαγμένη από το σινάφι και για το σινάφι και η αποκάλυψή της ισοδυναμούσε με προδοσία. Ιδού μερικές βασικές λέξεις για να μην σας πιάσει αδιάβαστους κανένας κούδας (μάστορας) στις βόλτες σας στα Μαστοροχώρια. 

Κράνια = χρήματα
Πραχάλα = εργασία, πραχαλίζω, εργάζομαι
Χουζούρω = βροχή
Μπαρός = νοικοκύρης, αφεντικό
Μπαρέσιο = νοικοκυρά
Στρογγυλομύτης = αγριογούρουνο
Στηνοβράκης = χωροφύλακας
Κούφιο = σπίτι
Λίρες = αλούπες, αλεπούδες
Λαγούλι = παιδί
όρματος, η , ο = όμορφος, η, ο
σκρούμος = καφές
γυαλίζω = βλέπω
κοκορόζιο = μπομπότα
ντιβόλκο = νερό
μάνεμα = φαγητό
ξοφλιάζω = λέω
ζούπινα = πίτα
τροχεύω = πίνω
φορώ = έχω
στράνια = ρούχα
δέντρος = αδελφός
γκινεύω = κοιμάμαι
νεροπούλι = ψάρι
ξυνός = γύφτος
τσέρο = κρέας
στερνάρια = αυγά

Και μια γεύση των κουδαρίτικων φράσεων: «Τροχέψετε το σκρούμο κουδαραίοι, φορεί όρματος» (πιείτε τον καφέ μαστρόροι είναι από τον καλό). «Να ξεσερθούνε τα λαγούλια να ράξουν το μάνεμα (να πάνε τα παιδιά να φέρουν το φαγητό). Και τέλος «Ο μπαρός φορεί όρματη μπαρέσιο» (ο νοικοκύρης έχει όμορφη κυρά).

Αν ο «μπαρός» ήξερε κουδαρίτικα βέβαια καταλαβαίνετε τι γινόταν….

Που βρίσκομαι;
Το κεφαλοχώρι Πεντάλοφος βρίσκεται στη Δυτική Μακεδονία. Μέσα από το χωριό περνάει ο παλιός κεντρικός δρόμος Καστοριάς – Ιωαννίνων.