Όταν ο Ευάγγελος Αβέρωφ, σε κάποια επίσκεψή του στο ερειπωμένο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου στο Μέτσοβο, έξυσε με το σουγιά του το σοβά, εμφανίστηκε από κάτω η αγιογραφία του Αγίου Νέστορα. Τότε κατάλαβε πως κάτω από τα ερείπια του μοναστηριού και τις μουτζούρες υπήρχαν αξιόλογες αγιογραφίες. Έτσι ξεκίνησε η αναστήλωση του μοναστηριού και ο καθαρισμός των ζωγραφικών έργων στις αρχές του 1960. Τη δεκαετία του 1950 ο Άγιος Νικόλαος ήταν βέβαια ένα θλιβερό ερείπιο.
Βρίσκεται στην πλαγιά κάτω από τα σπίτια του Μετσόβου και είναι ένα πολύ γραφικό μοναστήρι. Μνημονεύεται από τον 13ο αιώνα (όπως αναφέρει και η επιγραφή της τελευταίας ανακαίνισης της) και χτίστηκε πάνω από την κοιλάδα του Μετσοβίτικου ποταμού. Ανακαινίστηκε στα 1700 περίπου από τους ευσεβείς μετσοβίτες Μιχαήλ και Στάμω, όπως αναγράφει επιγραφή στο καθολικό.
Το καθολικό της μονής είναι μονόκλιτη καμαροσκεπής βασιλική. Ως το 1930 ζούσαν εδώ 12 μοναχοί. Η αναστήλωση του μοναστηριού είναι επίτευγμα του Ιδρύματος Τοσίτσα.
Στο καθολικό λοιπόν θα δείτε καθαρισμένες και συντηρημένες θαυμάσια τις εξαιρετικές τοιχογραφίες του Ηπειρώτη ζωγράφου Ευστάθιου από τις αρχές του 18ου αιώνα. Παρατηρήστε τις μορφές των τριών οπλαρχηγών χαμηλά στην Πρόθεση και στην είσοδο του καθολικού τις αλυσίδες και τις λαιμαργίες όπου έδεναν παλιότερα τους ψυχοπαθείς που έρχονταν εδώ για θεραπεία. Ο καλός αγιογράφος Ευστάθιος λοιπόν ζωγράφισε σε εξωτερικό τοίχο την Παναγία να θηλάζει τον μικρό Ιησού, δίπλα ακριβώς στη σεβάσμια μορφή του Αγίου Νικολάου. Ο θηλασμός του Ιησού δεν ήταν και πολύ συχνό αγιογραφικό θέμα και η αναπαράσταση του γυμνού στήθους της Παρθένου ήταν αρκετά τολμηρή ζωγραφική. Ωστόσο ο Ευστάθιος το τόλμησε. Φυσικά το στήθος είναι στυλιζαρισμένο κατά τα βυζαντινά πρότυπα και δεν είναι φυσική αναπαράσταση γυναικείου στήθους.
Ωστόσο μια τέτοια αγιογραφία δίπλα στις αλυσίδες και τις λαιμαργίες όπου έδεναν παλιότερα τους ψυχοπαθείς που έρχονταν εδώ για θεραπεία, με ξένισε κάπως.
Ρώτησα τον τότε φύλακα της μονής για το παράδοξο του πράγματος
– Ίσως η Παναγία είναι εκεί ζωγραφισμένη για να θεραπεύει τους ψυχασθενείς. Ποιος ξέρει?
Δεν το θεώρησα πολύ πιθανό. Η γυμνόστηθη Παρθένος θα προκαλούσε μάλλον αλλόκοτα συναισθήματα σε μερικούς φρενοβλαβείς, οι οποίοι οπωσδήποτε δεν θα μπορούσαν να αντιληφθούν την ιερότητα της εικόνας.
Έφυγα σκεπτόμενος τον ιερό θηλασμό, νεώ είχε άρχίσει ένα τσουχτερό ψιλόβροχο που κατέβηκε αργά αργά από τα βουνά της Πίνδου.
Να σας πω επίσης ότι στο ιερό υπάρχει ένα εξαιρετικό τέμπλο με εικόνες του μοναχού Ιωαννίκιου του 17ου αιώνα. Στον γυναικωνίτη του καθολικού έχει δημιουργηθεί μια μικρή συλλογή με εκκλησιαστικά αντικείμενα και στο αρχονταρίκι φυλάσσονται σκεύη και προσωπικά αντικείμενα των παλιών μοναχών και άλλα ενδιαφέροντα κειμήλια της μονής.
Στη μονή περιλαμβάνεται και ένα παρεκκλήσι του 1800 του Αγίου Νικολάου εκ Μετσόβου ο οποίος μαρτύρησε στα Τρίκαλα το 1617. Να τα δείτε και αυτά. Όχι μόνο το θηλασμό.
